Tvey ár eftir at Jina Masha Amini læt lív í varðhaldinum hjá iransku siðalagsløgregluni og rørslan Kvinna-Lív-Frælsi vaks fram, heldur stýrið í Iran fram við tí harðrendu framferðini ímóti øllum, sum finnast at stýrinum. Eftir órættvísan rættargang varð Sharifeh Mohammadi í juni dømd til deyða fyri sína friðarligu mannarættindaaktivismu, og hon stendur nú til at verða avrættað hvørja løtu. Deyðadómurin hjá Sharifeh skal ógildast, og hon skal leyslatast beinanvegin.
Sharifeh Mohammadi var heima hjá sær sjálvari, tá ið menn úr iransku fregnartænastuni tann 5. desembur í fjør brádliga komu á gátt og handtóku hana. Eftir at hald var lagt á hennara elektronisku útgerð og aðrar persónligar lutir, varð tann 45 ára gamla mannarættindastríðskvinnan førd á eina varðhaldsmiðstøð í heimbýnum Rasht í útnyrðingspartinum av Iran.
Avhoyrd við bindi fyri eyguni
Á varðhaldsmiðstøðini varð Sharifeh aftur og aftur avhoyrd um sína mannarættindaaktivismu, meðan hon hevði bind fyri eyguni. Hon varð serliga spurd um sína mótstøðu móti deyðarevsing og sín stuðul til politiskar fangar. Eftir fleiri dagar, har ið Sharifeh hvørki var sloppin at tosa við sakførara ella familjuna, varð hon flutt í ein avbyrgingarkliva í Lakan-fongslinum í Gilan-landslutinum, har ið avhoyringarnar um hennara aktivismu hildu fram.
Pínd
Tann 28. desembur – eftir at hon brádliga var flutt á eina varðhaldsmiðstøð hjá fregnartænastuni í býnum Sanandaj, slakar 500 kilometrar úr Rasht – varð Sharifeh aftur avhoyrd. Sambært eini trúverdari keldu varð hon samstundis pínd og illa viðfarin, eitt nú sligin í andlitið og høvdið, meðan hon hevði bind fyri eyguni. Hon fekk sjónligar løstir av sløgunum.
Kærdi um viðferðina
Menn úr iransku fregnartænastuni royndu at noyða hana at játta seg seka í vera knýtt at tí forbodna kurdiska andstøðuflokkinum, Komala, sum serliga heldur til í kurdiska landslutinum í Iran.
Síðst í januar í ár varð Sharifeh aftur flutt – hesa ferð í fongslið í Sanandag, har ið hon aftur varð sett í avbyrging. Hon kærdi um viðferðina, hon hevði fingið á varðhaldsmiðstøðini hjá fregnartænastuni, men ongar kanningar vórðu settar í verk.
Sharifeh er bara dømd fyri sína friðarligu mannarættindaaktivismu og skal leyslatast beinanvegin.
Okkara krøv
Iranska stýrið skal:
- sleppa øllum ætlanum um at avrætta Sharifeh Mohammadi,
- ógilda deyðadómin hjá henni,
- sleppa henni leysari beinanvegin og treytaleyst,
- til tá tryggja henni nøktandi heilsurøkt,
- lata familjuna og sakførara vitja hana,
- verja hana fyri meira píning og ringari viðferð,
- seta í verk óhefta og munadygga kanning av kærunum um píning,
- draga øll, sum kunnu vera undir illgruna fyri at hava framt revsiverd brot, til svars við rættvísum rættargangi og
- beinanvegin steðga á við avrættingunum við tí fyri eyga heilt at seta deyðarevsingina úr gildi.
Hví skriva undir?
Hvør undirskrift ger sítt til at leggja trýst á iranska stýrið og lata tað vita, at altjóðasamfelagið hevur eyguni við, hvat ið hendir í landinum.
Hvat verður av undirskriftini?
Undirskriftirnar verða sendar stjóranum í iranska rættarverkinum, Gholamhossein Mohseni Ejei, gjøgnum iransku ES-sendistovuna í Bruxelles.
Av trygdarávum senda vit bara talið á undirskriftum og ikki nøvnini á teimum, sum hava skrivað undir.
Trýst til at taka kærurnar aftur
Fýra vikur seinni trýsti ákæruvaldið hana í staðin til at taka kærurnar aftur. Tá vóru løstirnir í andlitinum á henni grøddir, og ákæruvaldið læt hana vita, at hon ikki fór at verða flutt aftur í Lakan-fongslið nærindis familjuni, um hon helt á at krevja eina kanning. Síðst í februar varð Sharifeh so send aftur í Lakan-fongslið, har ið hon enn er stødd.
Maðurin eisini ákærdur og fongslaður
Til Sharifeh varð flutt á ta vanligu fongsulsdeildina fyrst í marsmánaði, slapp hon nakrar fáar ferðir at ringja heilt stutt til familjuna. Eftir at hann í fleiri mánaðir hevði roynt at fingið greiðu á málinum hjá konuni, varð maður Sharifeh, Sirous Fattahi, handtikin tann 11. juni í ár. Hann varð leyslatin móti veðhaldi níggju dagar seinni. Myndugleikarnir hava nú reist tvey mál ímóti honum: Eitt fyri Kollveltingardómstólinum og eitt fyri einum øðrum revsidómstóli. Ákærurnar móti manninum snúgva seg bara um stríðið hjá honum at fáa Sharifeh leyslatna og fevna m.a. um ”at bera ósannindi við tí fyri eyga at órógva almannahugsan”.
Rættarmálið vardi bara hálvan tíma
Rættarmálið hjá Sharifeh á deild 1 í Kollveltingardómstólinum í Rasht vardi hálvan tíma og var ógvuliga órættvíst. Sakførarin hjá henni fekk bara tíggju minuttir at bera verjurøðuna fram, og Sharifeh sjálv, sum var við úr fongslinum gjøgnum videosamband, fekk onga talutíð.
Dómurin frá 30. juni, sum Amnesty hevur lisið gjølla, reksar upp friðarligt mannarættindavirksemi, sum sambært iranskum myndugleikum er ”prógv” um brotini hjá Sharifeh ”ímóti grundvøllinum hjá iranska lýðveldinum”. Hesi brotini fevndu um at taka undir við at avtaka deyðarevsingina í Iran og at sleppa arbeiðarum at stovna fakfeløg umframt at eiga lesnað, sum stuðlar kvinnuligum politiskum fangum.
Skyldu at kanna frásagnir um píning
Sambært mannarættindunum hava myndugleikar skyldu at tryggja óheftar og munadyggar kanningar av frásøgnum um píning og aðra ringa viðferð, tá ið myndugleikarnir vita um frásagnir um slík brotsverk – eisini hóast eingin formlig kæra er.
Vísa frásøgnum um píning frá sær
Amnesty hevur fleiri ferðir skjalprógvað, hvussu ákæruvaldið í Iran av handahógvi vísir frásøgnum um píning og aðra ringa viðferð frá sær í staðin fyri at kanna tær. Einki verður gjørt fyri at verja tey, sum koma frá hevndaratgerðum hjá fregnartænastuni og trygdarliðum við lívinum. Hinvegin verða tey, sum koma undan við lívinum, í summum førum revsað, og hetta setur skorður undir revsingarfrælsið.
Støðugt fleiri deyðadómar
Í kjalarvørrinum á Kvinna-Lív-Frælsi-uppreistrinum á heysti 2022 eru iranskir myndugleikar farnir at brúka deyðarevsing alt oftari fyri at loypa ræðslu á fólkið og halda fast við valdið. Deyðadómarnir raka eisini kvinnur, sum verða ákærdar av politiskum ávum. Kurdiski borgaraaktivisturin Pakhshan Azizi varð í juli dómfeldur fyri ”vápnaðan uppreistur ímóti statinum” og dømdur til deyða fyri Kollveltingardómstólinum – bara fyri sína friðarligu aktivismu.
Tvær aðrar kvinnur, Wrisha Moradi og Nasim Gholami Simiyari, vórðu somuleiðis rættarsøktar fyri ”vápnaðan uppreistur ímóti statinum” í hvør sínum máli.
Etniskur minniluti fyri skotum
Í 2023 framdu iranskir myndugleikar 853 avrættingar, og tað er serliga tann jagstraði Baluchi-minnilutin, sum hevur kent sviðan av hesum. Hóast hesin minnilutin bara telur fimm prosent av fólkinum, taldi hann 20 prosent av teimum avrættaðu í 2023. Iranska stýrið brúkar við sama lag avrætting, m.a. av minnilutum og andstøðingum, sum vápn móti atfinnginum og uppreistri í 2024.
Um tú hevur fyrispurningur, kanst tú seta teg í samband við okkum á tel 235819 ella við at senda ein teldupost til elsa@amnesty.fo.
