DIANA REYNSTIND: 

“Eg hevði ynskt, at stóra avgerðin
ikki lá í mínum hondum.”

Diana Reynstind er burðarfrøðingur og serlækni í kvinnusjúkum á Landssjúkrahúsinum, og er tí ein av læknunum, sum skal játta ella nokta kvinnum abort.

RÆTTURIN AT AVGERÐA UM EGNA NØRING

At gera abort revsiverda avmarkar rættin hjá kvinnum at gera av, um og nær ið tær vilja nørast. Hetta er ein rættur, sum mannarættindastovnar viðurkenna sum ein samrunnan part av tí kropsliga og sálarliga integritetinum hjá kvinnum og teirra menniskjaliga virðiligleika og virði. Soleiðis hevur arbeiðsbólkurin hjá Sameindu tjóðum viðvíkjandi spurninginum um mismun ímóti kvinnum í lóggávu og í verki staðfest, at tað at gera abort revsiverda er ”ein tann skaðiligasti hátturin at instrumentalisera og politisera kropp og lív hjá kvinnum, at seta teirra lív og heilsu í váða fyri at varðveita teirra leiklut sum nøringaragentar og at taka sjálvræðið at taka avgerð um egnan kropp frá teimum.”

RÆTTURIN TIL PRIVATLÍV

Mannarættindasáttmálastovnar eru aftur og aftur komnir eftir, at tað at sýta fyri atgongd til abort ella at seta forðingar í verk fyri slíkari atgongd máar støðið undan nøringarsjálvræðinum hjá kvinnum og er brot á teirra rætt til privatlív og teirra rætt til lív og heilsu og til ikki at vera fyri píning og ringari viðferð.

Avgerðin um at ganga við og føða eitt barn er fevnd av rættinum til privatlív, sum statir skulu virða og verja fyri uppílegging hjá triðjaparti. Rætturin fevnir m.a. um avgerðir um, hvussu tú brúkar kroppin hjá tær, hvussu tú skipar tíni familjuviðurskifti, og hvussu tú leggur tína lívsleið til rættis. Slíkar avgerðir eru týðandi tættir í persónligum og kropsligum sjálvræði.

Rætturin til frælsi og tryggleika hongur nær saman við rættinum til privatlívsfrið og rættinum til sjálvræði. Rætturin til frælsi er ikki bara ein rættur til ikki at verða afturhildin tilvildarliga og órættvíst, sum er ein vanlig og týðandi ávirkan av revsirættarligari abortlóggávu. Hann fevnir eisini um órættvísa statsliga uppíblanding upp í privatlívið hjá einstaklingum, m.a. tá ið ræður um avgerðir viðvíkjandi viðgongu og familjulívi.

At noyða kvinnur at fullføra eina viðgongu ein bæði kropslig og sálarlig innrás í kroppin og lívið hjá kvinnuni. At gera abort revsiverda noyðir eisini kvinnur at fáa sær ótrygga abort, og tí er talan um brot á teirra rætt til persónligan tryggleika og kropsligan sjálvræðisrætt.

LÓGGÁVA SKL BYGGJA Á GRUNDLEGGJANDI MANNARÆTTINDALIGAR MEGINREGLUR

Revsirættarlig abortlóggáva og -politikkir eru órættvíst brot á mannarættindini og brot á fleiri grundleggjandi mannarættindaligar meginreglur. M.a. meginreglur um, at mannarættindi hava eru universell, at tey ikki kunnu býtast sundur, og at sleppast skal undan tilvild, afturgongd og mismuni, og meginreglur um grundleggjandi rættvísi, lógsemi, lutfall, luttøku, ábyrgd, gjøgnumskygni, javna og virðiligleika.

Lógsemisreglan og rættarstatsreglan eru grundleggjandi meginreglur í øllum altjóða mannarættindasáttmálum. Lógsemiseglan er ein grundleggjandi trygd fyri, at lond ikki lata tilvildina ráða, tá ið tey útinna sínar heimildir at tryggja lóg og landaskil og at gera rættarreglur. Ein týðandi táttur í lógseminum er, at lóggávan verður útint eins og ikki tilvildarliga. Tí skal lóggávan vera gjøgnumskygd, atkomandi og regluføst, og stjórnir – eisini heilsumálaráð – skulu útinna hana rættvísiliga. Vantandi gjøgnumskygni við atliti at abortlóggávu og -politikkum er ein týðandi forðing fyri atgongd at lógligum aborttænastum. Ógreiða við atliti at løgfrøðiligum rætti til abort hjá teimum, sum eru upp á vegin, elvir til seinkingar, og at røkt verður noktað fólki, ella at tey, sum eru upp á vegin, heilt halda seg burtur frá tí formligu heilsuskipanini.

Tann ógreiða løgfrøðiliga støðan hjá tænastuveitarum órógvar somuleiðis veitingina av aborttænastum, við tað at veitarar royna at sleppa undan handtøku ella øðrum løgfrøðiligum tvingsilstiltøkum. Uttan greiða lóggávu ábyrgjast stjórnirnar ikki tær óhepnu avleiðingarnar, sum lóggávan hevur fyri heilsu og mannarættindi.

RÆTTURIN IKKI AT VERA FYRI MISMUNI

Fleiri týðandi stovnar hjá Sameindu tjóðum, teirra millum CEDAW-nevndin, CESCR-nevndin og arbeiðsbólkurin viðvíkjandi mismuni ímóti kvinnum í lóggávu og í verki, hava greitt frá, at tá ið lond ikki veita nøktandi kynsserstaka heilsurøkt, sum bara kvinnum tørvar, er talan um eitt slag av mismuni, sum londini hava skyldu til at basa.

Lond skulu tryggja rættin til javnrætt og at sleppa undan mismuni sum ein grundleggjandi part av tí at fremja rættin til lív og heilsu og onnur mannarættindi, serliga hjá kvinnum, gentum og øðrum marginaliseraðum bólkum. Mannarættindaráðið hjá Sameindu tjóðum hevur staðfest, at tað at leggja upp í atgongdina hjá kvinnum til heilsurøkt við atliti at nøring, eitt nú ikki at tyggja, at kvinnur ikki verða noyddar ”at leita sær lívshættisliga loyniliga abort”, er brot á rættin hjá kvinnunum til ikki at vera fyri mismuni umframt rættin til lív.

Mannarættindasáttmálastovnar hava aftur og aftur fordømt lóggávu, sum forbjóðar heilsutænastum, sum bara kvinnum tørvar. Mannarættindaserfrøðingar hava eisini staðfest, at ”tað er mismunur vegna kyn at gera tænastur, sum bara kvinnum tørvar, eitt nú abort og neyðfyribyrging, revsiverdar ella ikki at veita tær”.

Henda støðan og henda grundgevingin hava eisini undirtøku í CEDAW-nevndini, sum greitt hevur viðurkent:

”Tiltøk til at basa mismuni móti kvinnum eru ikki nøktandi, um eini heilsuskipan vantar tænastur til at fyribyrgja, kanna og viðgera sjúkur, sum bara raka kvinnur.”

Arbeiðsbólkurin hjá Sameindu tjóðum viðvíkjandi mismuni móti kvinnum í lóggávu og í verki hevur eisini gjørt greitt, at lond fremja brot á rættindini hjá kvinnum, tá ið tey ”misrøkja heilsutørvin hjá kvinnum, ikki vilja gera kynsviðkvom heilsuinntriv, ikki sleppum kvinnum at taka sjálvstøðugar avgerðir og kriminalisera kvinnur ella nokta teimum atgongd at heilsutænastum, sum bara kvinnum tørvar.”

Rætturin til javnstøðu og ikki at vera fyri mismuni krevur – saman við rættinum til ikki at vera fyri píning ella aðrari ringari viðferð, rættinum til privatlívsfrið og rættinum til kunning – at londini lúka serliga heilsutørvin hjá kvinnum og taka neyðug stig til at tryggja, at kvinnur fáa læknahjálpina og kunningina, sum teimum tørvar. CEDAW-nevndin hevur beinleiðis viðgjørt spurningin um revsirættarliga abortlóggávu sum eitt slag av mismuni móti kvinnum, sum ber í sær harðskap móti kvinnum. Nevndin hevur meira alment í sínum tilmæli viðvíkjandi kvinnum og heilsu gjørt greitt, at ”tað er mismunur, at ein limastatur sýtir fyri rættarliga at veita kvinnum hesar nøringarheilsutænasturnar”. Nevndin hevur eisini staðfest, at ”skyldan at virða rættindini krevur, at limalondini ikki forða kvinnum í at taka stig til at røkka sínum heilsumálum”, og at forðingar fyri atgongdini hjá kvinnum at hóskandi heilsurøkt “fevna um lóggávu, sum ger medisinska viðgerð, sum bara kvinnum tørvar, revsiverda, og ger tað revsivert hjá kvinnum hjá fáa viðgerðina.”

Tann serligi eygleiðarin hjá Sameindu tjóðum viðvíkjandi rættinum til heilsu gjørdi í síni frágreiðing í 2011 greitt:

”Revsilóggáva og aðrar løgfrøðiligar avmarkingar taka sjálvræðið frá kvinnum, sum kunnu verða ræddar frá at taka neyðug stig til at verja sína heilsu fyri at sleppa undan ábyrgd og av ótta fyri at verða stigmatiseraðar. Við at avmarka atgongdina at ágóðum, tænastum og kunning, tá ið um kynsliga heilsu og nøringarheilsu ræður, kann slík lóggáva eisini elva til mismun, við tað at hon serliga ávirkar kvinnur, sum hava tørv á slíkum.”

Sambært tí breiðaru líkaregluni hava lond skyldu til at leggja upp fyri kynsgrundaðum muni við atliti at nøringarheilsu millum kvinnur, gentur og øll, sum kunnu gerast upp á vegin. Fyri at lúka sínar skyldur at tryggja veruliga javnstøðu hesum viðvíkjandi skulu londini viðgera ymisk mál við fyriliti fyri kynsserstøkum munum við atliti at nøring.